Kawiarnie i restauracje przedwojennego Dzierżoniowa

  Niezwykle trudno przeprowadzić podział lokali na kawiarnie, restauracje i cukiernie, gdyż nazwy te często były stosowane zamiennie, a lokale tak nazywane posiadały tę samą ofertę. Aby dokonać takiego podziału (z góry zakładając, że jest on sztuczny), trzeba wziąć pod uwagę przede wszystkim osobę prowadzącego lokal. Podstawą takiego podziału jest człowiek i jego zawód oraz jego własny wyrób po dawany w należącym do niego lokalu.

  Z europejską kulturą prowadzenia lokali gastronomicznych związane jest specjalistyczne nazewnictwo, które ujednolicało się na przestrzeni wieków. Najczęściej nazwy francuskie czy niemieckie wchodziły do użycia w każdym kręgu kulturowym i językowym. Przykładem może być francuskojęzyczna nazwa lokalu: „restaurant”, która po raz pierwszy została użyta w roku 1765 przez niejakiego Boulangera, francuskiego sprzedawcę zup.
Przyjemność spędzania wolnego czasu przy filiżance kawy znana była w powiecie dzierżoniowskim już w poł. XVIII w. Świadczy o tym wydany 7 kwietnia 1782 r. zakaz palenia kawy w powiecie. Kawa zarezerwowana była dla szlachty i mieszczan, którzy we własnym gronie, w zaciszu domowym delektowali się tym trunkiem. Wraz ze spadkiem ceny kawy, a co za tym idzie wzrostem popularności tego napoju, trafił on na stół nie tylko szlachty i mieszczan. Kawa znalazła się też w ofercie lepszych lokali gastronomicznych, a z czasem stała się podstawowym napojem w nowego typu lokalach, jakimi były kawiarnie i cukiernie.

  Pierwsze kawiarnie nazywano „domami kawy” (Kaffeehaus). W 1813 r. przy okazji rokowań IV koalicji antynapoleońskiej odnotowany został z kolei „ogród kawowy” (Garten Kaffee). W takim właśnie ogrodzie kawowym (brak lokalizacji) podczas wydanej przez hrabiego Steina uczty (Gastmal) spotkali się m.in. Korsykanin Charles-André Pozzo di Borgo (1764-1842) i hrabia Karl von Geßler z Dzierżoniowa.

  Istniały także w Dzierżoniowie „lokale kawowe” (Kaffeeauschank). Były to bardzo małe lokale, w których można było wypić filiżankę kawy i zjeść coś słodkiego, nie podawano w nich jednak alkoholu. W 1928 r. po raz pierwszy pojawiła się informacja o nowym typie restauracji-kawiarni, jakim był „Kurgarten am Stadtwall” (Ogród Zdrowia przy Murach Miejskich) przy Brauerstraße 10a (ul. Tylna 11), który oferował przede wszystkim przetwory mleczne – przyciągając rodziny z dziećmi.
  Jednym z najstarszych znanych nam cukierników w Dzierżoniowie był działający w I poł. XIX w. w Rynku cukiernik C.G. Bratke, który był jednocześnie radnym miasta (Rathsherren) co najmniej od 1846 r. Ulubionym lokalem dla mieszkańców Dzierżoniowa był „lokal kawowy” (Kaffeeauschank) Ernsta Klussa przy Ring 3 (Rynek, kamienica śródrynkowa), gdzie można było wypić filiżankę kawy i zjeść coś słodkiego, nie podawano w nich jednak alkoholu.

  Do tajemniczej izby „Mokkadiele” (Kącik Kawowy) zwanym także „Mokkastube” (Izba Kawowa) mieszczącej się w restauracji-gospodzie „Tivoli” (Tivoli) przy Trenkstraße 19 (ul. Henryka Sienkiewicza 1, budynek przebudowany) zapraszał Max Schindler. Były to małe, przytulne pomieszczenia o orientalnym wystroju w sam raz dla szukających spokoju gości. Pasja do picia kawy i czekolady w Dzierżoniowie utrzymywała się i w latach 20. XX w. działała w mieście kawiarnia sieciowa „Kaiser`s Kaffee Geschäft” (Rynek 1, dzisiaj Centrum Informacji Turystycznej w Dzierżoniowie). Była to jedna z prawie 2 tys. kawiarń rozsianych po Europie.

  W latach 30. XX w. w Dzierżoniowie funkcjonowały cztery kawiarnie-cukiernie: prowadzona przez Eugena Huberta „Ring Café” (Kawiarnia Rynkowa) przy Ring 28 (Rynek 26); prowadzona przez Rudolfa Kimmela kawiarnia przy Ring 50 (Rynek, pierzeja północna); kawiarnia-cukiernia Franza Prausego „Conditorei und Café” (Cukiernia i Kawiarnia) przy Ring 20 (ul. Kościelna 2) oraz kawiarnia-cukiernia „Cafè Monopol” (Kawiarnia Monopol) przy Bahnhofstraße 20 (ul. Henryka Sienkiewicza 2), którą prowadził Gerhard Spittler.

dr Rafał Brzeziński

Fotografie w galerii:

DDZ 1 - Mistrz cukiernictwa Franz Prause stoi w wejściu swojej cukierni „Conditorei und Café” (Cukiernia i Kawiarnia), Dzierżoniów, ul. Kościelna 2, lata 30. XX w.
DDZ 2 - Cukiernia Franza Prausego „Conditorei und Café” (Cukiernia i Kawiarnia), Dzierżoniów, ul. Kościelna 2, widok od ul. Kościelnej, od lewej dwa pierwsze okna od piekarni, później wejście na dziedziniec skąd dalej było wejście do piekarni i mieszkań czynszowych, później witryna cukierni i wejście do cukierni z wyrobami na wynos, wejście do kawiarni od strony Rynku, lata 30. XX w.
DDZ 3 - W 1928 r. po raz pierwszy pojawiła się informacja o nowym typie lokalu gastronomicznego, jakim był „Kurgarten am Stadtwall” (Ogród Zdrowia przy Murach Miejskich) przy Brauerstraße 10a (ul. Tylna 11), właścicielem lokalu był Ernst Schaaf – dzierżoniowski producent cementu.
DDZ 4 - Kawiarnia sieciowa „Kaiser`s Kaffee Geschäft” (Rynek 1, dzisiaj Centrum Informacji Turystycznej w Dzierżoniowie). Była to jedna z prawie 2 tys. kawiarń rozsianych po Europie, działa do dzisiaj w Niemczech.
DDZ 5 – Kawiarnia „Café Monopol” (Kawiarnia Monopol) przy Neue Bahnhofstraße (ul. Henryka Sienkiewicza 2) otwarta w 1907 r.

Powrót do Wydarzenia 2025